TWOJA PRZEGLĄDARKA JEST NIEAKTUALNA.
Wykryliśmy, że używasz nieaktualnej przeglądarki, przez co nasz serwis może dla Ciebie działać niepoprawnie. Zalecamy aktualizację lub przejście na inną przeglądarkę.
Czesław Ryll-Nardzewski był jednym z najwybitniejszych polskich matematyków, a jego osiągnięcia wpisały jego postać na stałe do historii światowej matematyki.
Urodził się w Wilnie 7 października 1926 roku. Jego rodzice, Janina i Czesław, byli lekarzami. Ojciec był po wojnie profesorem Akademii Medycznej w Lublinie, znanym i cenionym specjalistą w zakresie dermatologii.
Okres wojny młody Ryll-Nardzewski spędził w Wilnie, gdzie na tajnych kursach zdał w 1944 roku maturę. W 1945 roku rozpoczął studia matematyczne na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Magisterium uzyskał w roku 1948, a już rok później obronił doktorat z zakresu teorii dystrybucji pod kierunkiem profesora Mieczysława Biernackiego. Niedługo po doktoracie przeprowadził się do Wrocławia, gdzie został adiunktem Katedry Matematyki połączonych wtedy jeszcze uczelni Politechniki Wrocławskiej i Uniwersytetu Wrocławskiego. Lata 1952–1954 to okres pracy na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1954–1959 był pracownikiem Instytutu Matematycznego PAN i czas dzielił ponownie między Lublin i Wrocław. Od 1959 roku osiadł już na stałe we Wrocławiu, gdzie do 1976 roku pracował na Uniwersytecie Wrocławskim; w latach 1964–1966 był dziekanem Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii. Od 1976 roku pracował w Politechnice Wrocławskiej, gdzie istotnie przyczynił się do powstania znaczącego ośrodka badawczo-dydaktycznego. W latach 1966–1987 wypromował 18 doktorów.
Jego pierwsze zainteresowania, związane jeszcze z Lublinem, dotyczyły logiki. Podjęte badania w tym kierunku zaowocowały fundamentalnym twierdzeniem o nieistnieniu skończonej aksjomatyzowalności arytmetyki oraz twierdzeniem o omega-kategoryczności teorii. Oba noszą imię Rylla-Nardzewskiego. Te zainteresowania szybko poszerzył w imponujący sposób, uzyskując wyniki w zakresie teorii ergodycznej, teorii miary, analizy funkcjonalnej, analizy harmonicznej, teorii prawdopodobieństwa, procesów stochastycznych, topologii, deskryptywnej teorii mnogości. W każdej z tych dziedzin uzyskał rezultaty uznawane już dziś za klasyczne, znajdujące liczne zastosowania. W matematyce do bardzo efektywnych narzędzi należą twierdzenia o punkcie stałym i twierdzenia selekcyjne. W obu tych grupach do najważniejszych należą twierdzenia udowodnione przez Rylla-Nardzewskiego: twierdzenie Rylla-Nardzewskiego o punkcie stałym dla dystalnej półgrupy odwzorowań i twierdzenie Kuratowskiego i Rylla-Nardzewskiego o selektorze mierzalnym. Nie stronił od współpracy zarówno ze światowymi sławami (K. Kuratowski, D. Blackwell, J. Łoś) jak i — często bardzo zdolnymi — młodymi matematykami, także licznymi swoimi uczniami, Ważnym rezultatem uzyskanym już w nieco późniejszym okresie jest tzw. Twierdzenie Czterech Polaków (Four Poles Theorem) o możliwości uzyskania sumy niemierzalnej w sensie ideału z części punktowo skończonej partycji przestrzeni polskiej na zbiory z ideału (dotyczy ono między innymi miary Lebesgue’a i kategorii Baire’a); współautorami tego twierdzenia byli J. Brzuchowski, J. Cichoń i E. Grzegorek.
Niezmiernie ważki był wkład Czesława Rylla-Nardzewskiego w rozwój teorii ergodycznej. Do najbardziej znanych jego osiągnięć w tym zakresie należy wykazanie ergodyczności (względem tzw. miary Gaussa) transformacji przekształcającej liczbę z przedziału [0,1] na część ułamkową jej odwrotności, znanej jako transformacja Gaussa i mającej bezpośrednie przełożenie na rozwinięcie liczby w ułamek łańcuchowy. Nowatorskie było zastosowanie metod teorii ergodycznej do badania takich rozwinięć. Wynik ten jest cytowany w niemal każdej książce poruszającej tematykę ułamków łańcuchowych.
O przenikliwości Czesława Rylla-Nardzewskiego może świadczyć fakt, że na kilka lat przed pionierskimi pracami V. Bergelsona oraz B. Hosta i B. Kry, prowadzącymi do powstania tzw. analizy fourierowskiej wyższych rzędów i nil-systemów, Ryll-Nardzewski sformułował na jednym z lokalnych seminariów pytanie o czasy powrotów z tzw. fat intersections dla trzech iteracji w układzie ergodycznym. Odpowiedzi dostarczyła kilka lat później teoria nil-systemów i choć Ryll-Nardzewski nie uczestniczył bezpośrednio w dalszych badaniach nad tym zagadnieniem (nie jest przy tym jasne, czy jego pytanie dotarło i na ile zainspirowało późniejszych autorów), to sam fakt sformułowania takiego pytania świadczy o niebywałej intuicji i umiejętności przewidywania kierunków przyszłego rozwoju matematyki. Warto wspomnieć, że nil-systemy znalazły zastosowanie m. in. w słynnej pracy Greena i Tao o istnieniu dowolnie długich postępów arytmetycznych wśród liczb pierwszych.
Oczywiście w krótkiej siłą rzeczy biografii nie sposób nawet odnieść się do wagi i całości ogromnego i ważnego dorobku profesora Rylla-Nardzewskiego (ponad 100 publikacji), a szkicowo wymienione wyżej wyniki są jedynie przykładami jego znaczących osiągnięć.
Kariera genialnego matematyka rozwijała się bardzo szybko. W 1954 roku otrzymał już nominację profesorską. W 1964 uzyskał profesurę zwyczajną. W 1967 roku został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, a w 1973 członkiem rzeczywistym PAN. Był też członkiem reaktywowanej Akademii Umiejętności. Był wielokrotnie honorowany wysokimi odznaczeniami i nagrodami państwowymi i środowiskowymi; otrzymał m.in. Nagrodę Główną Polskiego Towarzystwa Matematycznego im. Stefana Mazurkiewicza, Medal im. Stefana Banacha, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Nagrodę Prezesa Rady Ministrów.
W ramach swej pracy naukowej prof. Ryll-Nardzewski odwiedzał uniwersytety i ośrodki badawcze w innych krajach, m.in. Berkeley, Moskwę, Oberwolfach.
Żoną Czesława Ryll-Nardzewskiego była Jadwiga z domu Grossman — aktorka i polonistka. W 1960 roku urodził się im syn Wojciech (z zawodu był księgowym, zmarł w 2023 r.).
Profesor Ryll-Nardzewski zmarł we Wrocławiu 18 września 2015 r.
Był mądrym i dobrym człowiekiem.
„Mówiono, że jego geniusz polegał na tym, iż kiedy ktoś tłumaczył mu coś zupełnie nowego, to profesor Ryll-Nardzewski natychmiast rozumiał to lepiej od tłumaczącego.”